هیات منصفه

وکیل متخصص جرائم مطبوعاتی در این نوشتار به بررسی ماهیت هیات منصفه پرداخته است.

بررسی ماهیت، اهداف تشکیل، جایگاه و اهمیت هیات منصفه نظام حقوقی ایران

در بررسی ماهیت هیات منصفه، آن را باید اجتماعی دانست از افراد عادی اقشار مختلف جامعه که به همراه قضات در امر رسیدگی کیفری و با هدف انعکاس افکار عمومی در بررسی پرونده و آسیب ‌های وارد شده به نظم عمومی و نیز پیش ­بینی واکنشی مناسب در این خصوص مداخله می ‌کنند. به ­تعبیر دیگر هیات منصفه که آن را به نهاد قضایی مردمی تعبیر می ‌کنند، عبارت است از؛ مجموعه افراد عادی که با داشتن شرایط اخلاقی و توانایی ‌های خاص و استقلال رای و فکر به عنوان نماینده افکار عمومی برای شرکت در برخی دادگاه‌ های کیفری و همکاری با قضات حرفه ­ای در امر قضاوت دعوت می ‌شوند.

هیات منصفه در حقوق ایران

سابقه تاسیس هیات منصفه به ‌عنوان یک‌ نهاد قضایی در نظام حقوقی ما، به قریب 100 سال پیش باز می ‌گردد و در حقوق ایران اولین بار در دوران مشروطیت در متمم قانون اساسی مصوب 1287 با اقتباس از قانون اساسی بلژیک تهیه شده بود، مقرر گردید که در رسیدگی ­های مربوط به جرایم مطبوعاتی و سیاسی هیات منصفه حضور داشته باشد. ولی اینک کارکرد این نهاد بسیار محدود به رسیدگی جرایم مطبوعاتی است.

اهداف تشکیل هیات منصفه

دلایل اهداف تشکیل هیات منصفه به شرح ذیل عبارتند از؛

• با بودن هیات منصفه، محاکم جنبه مردمی به خود خواهد گرفت،
• هیات منصفه افکار عمومی را در محاکم متجلی می نماید،
• انتظارهای مردم از عدالت و قضاوت، توسط خود مردم بیان می شود،
• قوانین خشک و بی ­روح تعدیل و متناسب می شوند،
• گروهی که در برابر قدرت حاکمه استقلال دارند، در رأی دادگاه مشارکت می­ کنند،
• وجود هیات منصفه در دادگاه چراغی است که نشان می دهد آزادی زنده است و حیات دارد.

فلسفه ایجاد هیات منصفه

فلسفه ایجاد هیات منصفه که نماینده افکار عمومی هستند آن است که، بهتر می ‌توانند در مورد هر جرم مطبوعاتی اظهارنظر کنند که آیا انتشار خبر یا مطلبی خاص سوءاستفاده از آزادی و در نتیجه جرم محسوب می ‌شود یا فقط عمل به وظیفه بوده یا یک انتقاد بوده و جرم نیست.

شرایط اعضاء هیات منصفه

اعضاء هیات منصفه باید دارای شرایطی به شرح ذیل باشند که عبارتند از؛

• حداقل 30 سال سن داشته باشند،
• متأهل باشند،
• سابقه محکومیت مؤثر کیفری نداشته باشند،
• امانت ­داری، صداقت و حسن شهرت داشته باشند،
• صلاحیت علمی و آشنائی با مسائل فرهنگی و مطبوعاتی داشته باشند.

تعداد اعضاء هیات منصفه

تعداد اعضاء هیات منصفه در استان تهران و سایر استان ­ها به شرح ذیل است که عبارتند از؛

• در استان تهران 500 نفر و هیات منصفه هر محکمه براساس قرعه در تهران 21 نفر و دادگاه با حضور حداقل 11 نفر از ‌اعضاء هیات منصفه تشکیل شده و رسمیت خواهد یافت، ملاک تصمیم ‌گیری هیات منصفه ‌آراء اکثریت حاضران خواهد بود، اعضاء هیات منصفه موظفند تا پایان جلسه­ های دادگاه ­ها حضور داشته باشند.
• در استان ­های با ‌جمعیت بیش از 1 میلیون نفر، 250 نفر و هیات منصفه هر محکمه براساس قرعه سایر استان­ ها 14 نفر و دادگاه با حضور 9 نفر از‌ اعضاء هیات منصفه تشکیل شده و رسمیت خواهد یافت. ملاک تصمیم‌ گیری هیات منصفه ‌آراء اکثریت حاضران خواهد بود، اعضاء هیات منصفه موظفند تا پایان جلسات دادگاه ­ها حضور داشته باشند.
• در استان ­های با جمعیت کمتر از 1 ‌میلیون نفر، 150 نفر و هیات منصفه هر محکمه براساس قرعه سایر استان ­ها 14 نفر و دادگاه با حضور 9 نفر از‌ اعضاء هیات منصفه تشکیل شده و رسمیت خواهد یافت. ملاک تصمیم ‌گیری هیات منصفه ‌آراء اکثریت حاضران خواهد بود، اعضاء هیات منصفه موظفند تا پایان جلسات دادگاه ­ها حضور داشته باشند.

نکته: پس از تعیین 2/3 (دوسوم) اعضاء هیات منصفه رسمیت می‌ یابد.

نکته: در ترکیب هیات منصفه هر محکمه از یک صنف یا گروه اجتماعی نباید‌ بیش از 2 نفر از طریق قرعه ‌کشی انتخاب شوند.

جهت دریافت مشاوره با گروه مشاوره تخصصی موسسه مهرپارسیان از طریق شماره تماس 88663925 یا 88663926 یا 88663927 با ما در ارتباط باشید.

نحوه انتخاب اعضاء هیات

حداقل 3 ماه قبل از پایان دوره هیات منصفه برای انتخاب هیات منصفه‌ جدید اقدام خواهد شد، ترتیب انجام امور باید به نحوی باشد که حداقل 1 ماه قبل از اتمام ‌دوره هیات منصفه، اعضاء هیات منصفه بعدی مشخص شده باشند و به ­منظور دعوت از متقاضیان عضویت در هیات در مرداد ماه سال پایانی دو‌ره هیات، اعلان و آگهی ثبت‌ نام داو‌طلبان عضویت در دو‌ره بعدی هیات از طریق و‌سایل ارتباط جمعی از جمله؛ رو‌زنامه رسمی، صدا و سیما و حداقل 2 رو‌زنامه کثیرالانتشار انجام می ‌شود و از 1 شهریور ماه لغایت 15 شهریور ماه، تقاضاهای عضویت پذیرفته می ‌شود و انتخاب او‌لین هیات منصفه ظرف 15 رو‌ز پس از ابلاغ این آئین ‌نامه آغاز و ظرف 1 ماه پایان می ‌یابد و چنانچه در فاصله 9 ماه مانده به پایان دو‌ره هیات، تعداد اعضاء هیات با لحاظ اعضاء علی‌ البدل به کمتر از نصف تقلیل یابد، انتخابات میان دو‌ره ‌ای برای تکمیل اعضاء هیات انجام خواهد شد.

ترکیب و نحوه تشکیل هیات منصفه

طبق قانون مطبوعات، جلسه تعیین اعضای هیات منصفه در تهران، هر 2 سال یک­ بار در مهرماه، به دعوت وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و در مراکز استان به دعوت مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان از افراد مقرر در قانون تشکیل می ­شود.

ترکیب اعضای هیات منصفه مطبوعات، از بین افراد مختلف انتخاب می ­شود. تعداد اعضای هیات منصفه در تهران ۲۱ نفر و در سایر استان­ ها ۱۴ نفر هستند که از افراد مورد اعتماد عمومی و از بین گروه ­های مختلف اجتماعی مثل: پزشکان، روحانیون، اساتید دانشگاه، نویسندگان، وکلا، روزنامه نگاران، دبیران، اصناف، کارمندان، هنرمندان و… انتخاب می ­شوند و دادگاه رسیدگی به جرائم مطبوعاتی با حضور حداقل ۷ نفر از اعضاء رسمیت می ­یابد و نظر اکثریت اعضاء حاضر در جلسه ملاک تصمیم گیری است و اعضاء هیات منصفه موظف هستند تا پایان جلسات دادگاه حضور داشته باشند.

اعلان نظر هیات منصفه

هیات منصفه مطبوعات بعد از جلسه دادگاه وارد شور و مشورت می ­شود و بعد از تبادل نظر با یکدیگر، درباره مجرمیت یا برائت و بی­ گناهی متهم، نظر می ­دهند و اگر نظر بر مجرمیت فرد باشد، هیات منصفه در رابطه با اینکه آیا او مستحق تخفیف مجازات است یا خیر؟ اظهارنظر کتبی خواهند نمود و همچنین در صورت تشخیص و نظر هیات منصفه بر مجرمیت متهم، دادگاه تکلیفی بر تبعیت از نظر آن­ ها ندارد و می­ تواند حکم بر برائت متهم دهد، ولی اگر هیات منصفه متهم را مبراء از اتهام تشخیص دهد، دادگاه مکلف به تبرئه متهم است و اگر رای دادگاه حاکی از امکان محکومیت متهم بر خلاف نظر هیات منصفه باشد، در این حالت رای دادگاه رسیدگی کننده به جرائم مطبوعاتی قابل اعتراض است و در مرحله تجدیدنظر، هیات منصفه حضور نخواهند داشت.

ادای سوگند اعضای هیات منصفه

اعضای هیات منصفه بعد از انتخاب در جلسه ‌ای در برابر قرآن کریم به ‌خداوند متعال سوگند یاد می ‌کنند که بدون در نظر گرفتن گرایش ­های شخصی، گروهی و با ‌رعایت صداقت، تقوی و امانت ‌داری در راه احقاق حق و ابطال باطل انجام وظیفه کنند.

تعیین زمان برگزاری دادگاه

زمان برگزاری ‌دادگاه با دعوت از نمایندگان دادگستری و شورای شهر مرکز استان و وکیل یا نماینده متهم و ‌شاکی قرعه ‌کشی را انجام می ‌دهد. حضور نمایندگان دادگستری و شورای شهر در مراسم ‌قرعه ‌کشی الزامی است.

جهت دریافت مشاوره با گروه مشاوره تخصصی موسسه مهرپارسیان از طریق شماره تماس 88663925 یا 88663926 یا 88663927 با ما در ارتباط باشید.