دیوان عدالت اداری

طبق اصل‏ یکصد و هفتاد و سوم قانون اساسی، به‏ منظور رسیدگی‏ به‏ شکایات‏، تظلمات‏ و اعتراضات‏ مردم‏ نسبت‏ به‏ مأمورین‏ یا واحدها یا آیین‏‌نامه‏‌های‏ دولتی‏ و احقاق‏ حقوق‏ آنها، دیوانی‏ به‏ نام‏ “دیوان‏ عدالت‏ اداری‏” زیر نظر رئیس‏ قوه‏ قضائیه‏ شکل گرفته است.

طبق قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری مصوب ۱۳۹۲ که در حال حاضر، قانون حاکم بر دیوان عدالت اداری است، دیوان به عنوان مرجعی قضایی که صرفاً در تهران مستقر است، متشکل از شعب بدوی، تجدید نظر،هیأت عمومی و هیأت های تخصصی می‌باشد.

البته به منظور تسهیل در دسترسی مردم به خدمات دیوان، دفاتر اداری دیوان در مراکز استان‌ها شکل گرفته که وظیفه ثبت درخواست‌های شاکیان و ارشاد و معاضدت قضایی آنها را برعهده دارند.

سوالاتی که توسط وکیل دیوان عدالت اداری در این مقاله بررسی خواهند شد

• ساز وکار تشکیلاتی دیوان عدالت اداری به چه صورت است؟
• صدور دستور موقت در دیوان عدالت اداری چگونه است؟
• نحوه شکایت در دیوان عدالت اداری به چه شکل است؟
• در چه مواردی می‌توان به دیوان عدالت اداری رجوع نمود؟
• بهترین وکیل دیوان عدالت اداری را چگونه پیدا کنیم؟

نحوه انتصاب قضات دیوان

قضات دیوان با حکم رئیس قوه قضائیه منصوب می‌شوند و باید دارای ده سال سابقه کار قضائی باشند.

در مورد قضات دارای مدرک کارشناسی ارشد یا دکتری در یکی از گرایش‌های رشته حقوق یا مدارک حوزوی همتراز، داشتن پنج سال سابقه کار قضائی کافی است.

قضاتی که حداقل پنج سال سابقه کار قضائی در دیوان دارند، از شمول این حکم مستثنی هستند.

شیوه رسیدگی در شعب

شکایات از تصمیمات و اقدامات واحدها و مأموران دولتی و همچنین شکایات از تصمیمات و آراء قطعی هیأت‌ها و کمیسیون‌های اداری و شکایات استخدامی کارکنان دولت و برخی نهادها و دستگاه‌های عمومی و اجرایی کشور توسط شعب دیوان مورد رسیدگی قرار می‌گیرند.

 رسیدگی در شعب دیوان، مستلزم تقدیم دادخواست است.

شاکیان می‌توانند دادخواست خود را از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی یا دفاتر استانی دیوان تسلیم نمایند.

شعب دیوان به شکایتی رسیدگی می‌کنند که شخص ذی‌نفع یا وکیل یا قائم‌مقام یا نماینده قانونی وی، رسیدگی به شکایت را برابر قانون، درخواست کرده باشد.

شعب دیوان می‌توانند در صورتی که تصمیمات و اقدامات موضوع شکایت، موجب تضییع حقوق اشخاص شده باشد، حکم مقتضی (مناسب) مبنی بر نقض رأی یا لغو اثر از تصمیم واقدام مورد شکایت یا الزام طرف شکایت به اعاده حقوق تضییع شده صادر نمایند.

لازم به ذکر است که رسیدگی به پرونده در موارد صدور دستور موقت خارج از نوبت خواهد بود.

دستور موقت دیوان عالی کشور

شعب دیوان می‌توانند حسب تقاضای شاکی، در صورتی که شاکی مدعی شده باشد که اجرای اقدامات یا تصمیمات یا آراء قطعی یا خودداری از انجام وظیفه توسط دستگاه طرف شکایت و یا اجرای مقرره مورد اعتراض، سبب ورود خسارتی می‌گردد که جبران آن غیرممکن یا متعسر است، مبادرت به صدور دستور موقت نمایند.

شعب دیوان عدالت اداری

در حال حاضر ۵۶ شعبه بدوی و ۲۳ شعبه تجدید نظر و ۶ شعبه اجرای احکام در دیوان به فعالیت مشغول‌اند. هر شعبه بدوی دیوان از یک رئیس یا دادرس علی‌البدل تشکیل می‌شود.

هر یک از شعب بدوی (ابتدایی) دیوان با توجه به انواع دعاوی اداری قابل طرح نزد آنها، تخصصی شده‌اند و قضات این شعب بر مبنای تخصص خود مبادرت به رسیدگی و صدور رأی می‌نمایند.

آراء صادره توسط شعب بدوی قابل تجدید نظرخواهی است.

یکی از طرفین یا وکیل یا قائم مقام قانونی آنها می‌تواند نسبت به کلیه آرای شعب دیوان دادخواست تجدید نظر را ظرف مدت ۲۰ روز از ابلاغ تقدیم نماید.

این مهلت برای اشخاص مقیم خارج از ایران دو ماه از تاریخ ابلاغ می‌باشد.

 شعب تجدیدنظر دیوان از یک رئیس و دو مستشار تشکیل می‌شود و ملاک در صدور رأی، نظر اکثریت است.

رسیدگی به آراء خلاف بیّن شرع یا قانون

طبق ماده ۷۹ قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری، در صورتی که رئیس قوه قضائیه یا رئیس دیوان، رأی قطعی شعب دیوان را خلاف بیّن شرع یا قانون تشخیص دهند، رئیس دیوان می‌تواند پرونده را مجدداً در معرض رسیدگی ماهوی و صدور رأی توسط یکی از شعب دیوان قرار دهد.

این امر به عنوان یکی ازشیوه‌های استثنایی تجدیدنظر در آراء صادره توسط شعب دیوان به شمار می‌آید.

همچنین در قانون دیوان، امکان اعاده دادرسی مورد شناسایی قرارگرفته است.

در موارد ادعای خلاف شرع بودن مصوبه، دستورالعمل، آیین‌نامه یا بخشنامه‌های دستگاه‌های اجرایی از سوی شاکی موضوع به شورای محترم نگهبان ارجاع و نظر این شورا ملاک عمل خواهد بود.

اجرای احکام دیوان عدالت اداری

با توجه به ضرورت احقاق حقوق و اعاده حقوق تضییع شده شهروندان در پرتو آراء قطعی دیوان عدالت اداری و اصل لزوم تبعیت آراء قضایی، نهادها و دستگاه‌های اجرایی موضوع صلاحیت دیوان عدالت اداری مکلفند آراء دیوان را پس از ابلاغ به فوریت اجراء نمایند.

 لکن به ‌منظور اجراء احکام صادره از شعب دیوان، شعبی از اجراء احکام در هر معاونت تشکیل شده است که زیر نظر یکی از معاونان مربوط انجام وظیفه می‌نماید و از تعداد کافی دادرس اجرای احکام، مدیر دفتر و کارمند برخوردار است.

شعب دیوان پس از ابلاغ رأی به محکومٌ‌علیه (فردی که حکم به ضرر او صادر شده است) یک نسخه از آن را به انضمام (همراه) پرونده به شعبه اجرای احکام مربوط ارسال می‌نمایند.

محکومٌ‌علیه (فردی که حکم به ضرر او صادر شده است) مکلف است ظرف مدت یک ماه نسبت به اجرای کامل آن یا جلب رضایت محکومٌ‌‌له (فردی که حکم به نفع او صادر شده است) اقدام و نتیجه را به ‌طور کتبی به واحد اجرای احکام دیوان گزارش نماید.

در غیر این صورت، مستنکف با رأی شعبه صادرکننده حکم، به انفصال موقت از خدمات دولتی تا پنج سال و جبران خسارت وارده محکوم می‌شود.

هیات‌های تخصصی دیوان عدالت اداری

اموری که مطابق قانون در صلاحیت هیأت عمومی دیوان است، ابتدا به هیات‌های تخصصی مرکب از حداقل پانزده نفر از قضات دیوان که در دسته‌ای از دعاوی قابل طرح در دیوان از تخصص برخوردارند، ارجاع می‌شود.

 در صورتی که نظراکثریت مطلق هیأت تخصصی بر قبول شکایت و ابطال مصوبه باشد، پرونده به همراه نظریه هیأت جهت اتخاذ تصمیم به هیات عمومی ارسال می‌شود.

اما در صورتی که نظر سه چهارم اعضاء هیأت تخصصی بر رد شکایت باشد، رأی به رد شکایت صادر می‌کند.

این رأی ظرف بیست روز از تاریخ صدور، از سوی رئیس دیوان یا ده نفر از قضات دیوان قابل اعتراض است.

در صورت اعتراض و یا در صورتی که نظر اکثریت کمتراز سه چهارم اعضاء بر رد شکایت باشد، پرونده به همراه نظریه هیأت تخصصی در هیأت عمومی مطرح و اتخاذ تصمیم می‌شود.

هیات عمومی دیوان عدالت اداری

به موجب بند (۱) ماده ۱۲ قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری، اعتراض نسبت به مقررات و آیین نامه های دولتی، در صورتی که خلاف قوانین یا شرع یا خارج از حدود اختیارات مرجع تصویب کننده آن تصویب شده باشند، توسط هیأت عمومی دیوان مورد رسیدگی قرار می‌گیرند.

در درخواست ابطال مصوبات، ذینفع بودن درخواست کننده و پرداخت هزینه دادرسی شرط نمی‌باشد و هرکس می‌تواند ابطال مصوبات خلاف قوانین یا شرع یا خارج از حدود اختیارات مرجع تصویب کننده را درخواست نماید.

هیأت عمومی دیوان می‌تواند در صورتی که اعتراض را وارد بداند، تمام یا قسمتی از مصوبه مورد شکایت را ابطال نماید.

طبق ماده ۸ قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان، هیأت عمومی دیوان، با شرکت حداقل دو سوم قضات دیوان به ریاست رئیس دیوان و یا معاون قضائی وی تشکیل می‌شود و ملاک در صدور رأی، نظر اکثریت اعضای حاضر است.

رأی هیات عمومی برای شعب دیوان و مراجع اداری مربوط در موارد مشابه لازم‌الاتباع است و استنکاف از اجرای آرای هیات عمومی مستوجب مجازات است.

وظایف و حدود اختیارات دیوان عدالت اداری

• رسیدگی به شکایت علیه تصمیمات و اقدامات سازمان‌های دولتی اعم از وزارت‌خانه‌ها، سازمان‌ها و…
• رسیدگی به شکایت از تصمیمات و اقدامات مأمورین واحدهای دولتی، وزارت‌خانه‌ها، سازمان‌های دولتی و…
• رسیدگی به شکایات و اعتراضات مردم نسبت به آرا و تصمیمات قطعی کمیسیون‌ها، هیئت‌ها و شوراهایی که بر طبق قوانین مختلف در وزارت‌خانه‌ها، سازمان‌ها، ادارات دولتی و شهرداری‌ها تشکیل شده و به مسائل خاصی رسیدگی می‌کنند؛ مانند هیئت‌های رسیدگی به تخلفات اداری، کمیسیون ماده ۱۰۰ شهرداری‌ها و …
• رسیدگی به شکایات مربوط به تصویب‌نامه‌ها، آیین‌نامه‌ها و دیگر نظامات و مقررات دولتی و شهرداری که بر خلاف شرع یا قانون یا خارج از حدود اختیارات قوه مجریه صادر شده باشد.
• رسیدگی به شکایات قضات و کارمندان مشمول قانون استخدام کشوری و سایر مستخدمین واحدها و مؤسسات از حیث تضییع حقوق استخدامی (گروه، پایه، رتبه، درجه، ترفیع، حق اشتغال، مرخصی، محل خدمت، مأموریت، معذوریت، بازنشستگی، اخراج، بازخرید و..)

نحوه شکایت در دیوان عدالت اداری

هر کسی می‌تواند به تصویب شدن آیین نامه هایی که به نظر وی مخالف قانون هستند، شکایت کند و این شاکی لزوما ذی نفع نیست.
یعنی این شخص، می‌تواند هر شغل یا موقعیت اجتماعی داشته باشد.

بعد از این که شکایت ثبت شد، پرونده باید به یکی از شعبه‌های دیوان عدالت اداری ارسال شود تا تبادل لوایح انجام گیرد.
یعنی، یک نسخه از شکایت، برای طرف شکایت ارسال می‌گردد و دیوان از وی برای شکایت درخواست پاسخ می‌کند.

در گذشته شکایت در دیوان عدالت اداری باید به صورت فیزیکی انجام می‌شد و دادخواست با پست به دیوان تحویل داده می‌شد.

ولی در حال حاضر می‌توانید دادخواست خود را به صورت آنلاین ارسال کنید و برای این کار، می‌توانید از سامانه ساجد دیوان عدالت اداری مراجعه نمایید.

در این سامانه با پرداخت هزینه لازم، می‌توانید شکایت خود را ثبت نمایید.

به جز شکایات افراد، اشخاص ثالث هم این امکان را دارند که درخواست خود را ثبت کرده و در همین سامانه درخواست اعاده دادرسی داشته باشند.

برای این‌که بخواهید شکایت خود را در سامانه ساجد ثبت نمایید، ابتدا باید در سامانه ثنا احراز هویت کرده باشید تا به شما رمز عبور تعلق گیرد.

 بدون رمز عبور ثنا، امکان استفاده از سامانه ساجد را نخواهید داشت.

بهترین وکیل دیوان عدالت اداری

جهت ارتباط با وکلای متخصص دیوان عدالت اداری با موسسه حقوقی مهر پارسیان تماس بگیرید.